Verslag Studiereis Londen, Glasgow, Dundee, Edinburgh, Londen Inclusief Congres 50th Anniversary ARLIS-UK
Posted on september 3, 2019 by MPfundt
door  Michiel Nijhoff
(met dank aan OKBN voor de steun in de vorm van een reisbeurs van € 250.-)

Van 13 tot 18 juli reisde ik in Engeland en Schotland om daar te spreken op het ARLIS congres, het congres bij te wonen en collega´s, bibliotheken en musea te bezoeken. Je hoort tegenwoordig veel over vliegschaamte. Ik lijd aan vlieghaat, en als het even kan vermijd ik het vliegtuig. Het is geen reizen: je vliegt van een afschuwelijke plek (een vliegveld) waar je heel lang moet wachten, en intussen al vier keer je schoenen uit hebt moeten doen, en waar volkomen onbekenden door je bagage zitten te zoeken, en waar je niets anders kunt doen dan veel te dure drankjes drinken om je vliegangst te onderdrukken om dan in een eng toestel urenlang opgesloten te zitten en dezelfde lucht gemengd met kerosine te moeten delen met honderden anderen, naar een andere verschrikkelijke plek waar je tijden moet wachten op je koffer en dan met een dure trein of gammele bus (VS) nog uren door industriegebieden moet rijden voordat je op de plaats van bestemming bent. Geef mij maar de trein. Vertrek uit Amsterdam om 7.30 uur, om 12 uur op St. Pancras. Je wordt al in de stationshal begroet met Britse kunst: direct onder de grote klok een neonwerk met een kenmerkende noodkreet van Tracey Emin: “I want my time with you!”
Voor de bibliothecarissen onder ons is het ook meteen feest, naast Saint Pancras ligt de British Library, een modern gebouw, ontworpen door Colin St. John Wilson en in gebruik vanaf 1997. Daarvóór was de bibliotheek ondergebracht in het British Museum (althans, een gedeelte van de collectie) rondom de prachtige Round Reading Room (1857), waar vele beroemdheden studeerden en werkten, van Karl Marx en Lenin tot Oscar Wilde en sir Arthur Conan Doyle. Op de foto is de nieuwe bibliotheek links van St. Pancras te zien, in dezelfde kleur baksteen als het station. Niet één van de `glass carbuncles` waar Prince Charles 25 jaar geleden zo tegen protesteerde, maar waar Londen inmiddels wel mee vol staat. Onder het plein voor het hoofdgebouw zijn de magazijnen, tien verdiepingen diep, maar veel van de 150.000.000 items (sic) zijn in een depot in Boston Spa ten Noorden van Londen opgeslagen.

Na een wandeling in de zon van St. Pancras via Russell Square en Piccadilly bezocht ik de Royal Academy waar een prachtige tentoonstelling van Felix Vallotton gaande was. Een vreemde intrigerende schilder. Daarna langs de Thames naar de Tate Modern, waar een geweldige en uitgebreide tentoonstelling van Natalia Gontcharova te zien is. Zij had al in 1913 een tentoonstelling in Moskou, waar meer dan 800 werken te zien waren. Daarna vertrok ze (voorgoed) naar Parijs en werkte onder meer voor de Ballets Russes van Diaghilev. Op de tentoonstelling is goed te zien hoe veelzijdig haar werk is: abstract, figuratief, symbolistisch, traditioneel, en of een mengeling van al deze. Een tentoonstelling die goed zou passen in het Stedelijk. Bij de vaste collectie nog gaan kijken bij de sectie ‘Artists and Society’ waar een mooie installatie van Yinka Shonibare werd tentoongesteld, getiteld The British Library. Een zaal met rondom boekenkasten waarin meer dan 6000 boeken gerelateerd aan immigratie, 2700 daarvan hebben als rugtitel de naam van een immigrant van Hans Holbein tot lady Helen Mirren. Een website maakt onderdeel uit van de installatie die zo de verschillende facetten van immigratie wil schetsen.

Glasgow
De volgende dag om half tien de trein van Euston Station naar Glasgow. Door het prachtige Engelse landschap van de Midlands met de 19e-eeuwse kanalen die ooit dienden als vrachtvervoerswegen maar nu door toeristen worden bevaren in de karakteristieke smalle boten, dan door de bergachtiger streken op de grens van Engeland en Schotland, het Lake District, de Yorkshire Dales, langs plaatsen als Gretna Green en Lockerbie. Om drie uur in Glasgow, inchecken in hotel en dan op zoek naar de Glasgow School of Art om me te vergapen aan de ruïne. Tot tweemaal afgebrand, inclusief de iconische bibliotheek, waarover later meer. Niets van te zien want geheel in de steigers. Glasgow heeft iets van San Francisco in die zin dat een streng grid op een heuvelachtig terrein is gelegd, zodat straten soms steil omhoog lopen in plaats van de helling te volgen. Naar het Riverside Museum, het vroegere transport museum. Het won de Museum of the Year Prize in 2013. Prachtige collectie in de UK geproduceerde voertuigen: trams, treinen, auto’s, fietsen, schepen, motorfietsen, op een prettige wijze geëxposeerd. Geen overdaad aan educatieve teksten, hoewel het natuurlijk bij uitstek een museum voor het hele gezin is. Die liepen er ook veel rond. Schrijnend om te zien hoe bij de modellen van de talloze in Glasgow gebouwde (stoom)schepen bij veel ervan staat dat ze in de oorlog getorpedeerd zijn. Met een pontje over de Clyde en daar de subway genomen. Er is slechts één lijn die een rondje maakt, maar waarmee je de verschillende delen van de stad goed kunt bereiken. Je kunt clockwise of counterclockwise reizen. Vanwege de oranje kleur van de metrostellen heet de ondergrondse in de volksmond dan ook “Clockwork Orange”. De Glaswegians die ik gesproken heb, en de meeste Schotten, zijn fel anti-brexit en hebben hun buik vol van ‘Westminster’. Als de Brexit komt gaan we op eigen houtje verder met Europa, beweerde een militair die voor een wervingsbureau van het leger stond met een handgeschreven bordje Scottish Army, ik vroeg hem of dat niet British Army moest zijn, maar zijn antwoord was duidelijk.

Dat we hier in Schotland waren is ook in deze beide foto’s te zien:

De Doedelzakacademie vlak bij de universiteit

En de Kiltmaker op Sauchiehall Street (Kalverstraat), waar je en passant dan ook even een tatoeage kunt laten zetten, hetgeen men ook veel doet.

In het straatbeeld veel korte, gedrongen, dikkige mannen met kaalgeschoren hoofden en voorzien van talloze tattoos. En ja, ik heb ook ‘Haggis with neeps and tatters’ gegeten. Haggis: schapenmaag gevuld met schapenlever, hart en long, ui, havermout zout en peper, gekookt in bouillon en dan in plakken geserveerd met koolraap en aardappelpuree. Haute cuisine is het niet, ‘Highlands Cooking’ is het zeker.

Op maandag begon de conferentie
Plaats van delict: een hergebruikte kerk op het terrein van de University of Glasgow, de eerbiedwaardig universiteit (1451) met prachtige 18e en 19e eeuwse gebouwen in een uitgebreid park waar ook het Kelvingrove Museum en het Hunterian Museum te vinden zijn. Bowling greens, een rivier, treurwilgen, alles zeer idyllisch.

Tien jaar geleden had ik de eer te worden uitgenodigd bij het 40-jarig bestaan van ARLIS (Art Libraries Society) UK & Ireland in Oxford de after dinner speech te houden. Dat valt niet mee, want je spreekt dan tot mensen die vol eten en drank zitten en eigenlijk gewoon met elkaar willen praten. Song and dance zijn dan dus gewenst. Ditmaal kon ik een serieuzer bijdrage leveren. Aangezien een van de hoofdthema’s was ‘engaging new audiences’ heb ik toegelicht hoe de bibliotheek van het Stedelijk actiever dan voorheen onderzoekers werft op de gebieden: Russische en Oosteuropese kunst, en Time Based Arts.
Ik zal hier een paar lezingen toelichten die ik interessant vond. Elizabeth Thurlow van de University of the Arts in Londen hield een verhaal over ‘Preserving an emerging digital arts landscape’. Iets waar onze AVA-afdeling al langer een voortrekkersrol in speelt. Thurow beschreef hoe ze in Londen met vallen en opstaan werken aan het digitaal veilig stellen van de eigen collecties. Studenten gebruiken graag de nieuwste systemen, maar hoe lang blijven die werken? Ze vertelde ook hoe ze door een enorme hard drive failure in 2013 (uiteindelijk de fout van de fabrikant) nog eens gewezen werden op de kwetsbaarheid van het materiaal. In 2014 werd er opnieuw gestart door een groep IT-specialisten, bibliothecarissen en archivarissen. Er ging een inventarisatie van start en gaandeweg onstond er een beter begrip van de gigantische hoeveelheden materiaal, de explosieve groei ervan en de behoefte aan een digital asset manager en het besef dat digitale conservering veel meer een aandachtspunt moet worden. Niet alleen in de wereld van bibliotheken, maar ook in het onderwijs aan de duizenden studenten die aan de UAL verbonden zijn. Het was meer een verhaal van gaandeweg leren, dan van zorgvuldige planning vooraf.
Ashley Levine van Artifex NY, de firma die digitale catalogues raisonnés uitgeeft, vertelde over de ‘archivist as creator’. Ashley is een echte ‘IT nerd’, en digital resource manager bij Artifex. Zijn collega Christopher Vacio, de onderzoeker verantwoordelijk voor de catalogus van de Wall Drawings van Sol Lewitt, had al eerder verslag gedaan van de schier onuitputtelijke reeks wall drawings en de tot gek makend toe aantal verschillende varianten daarvan. Maar dit terzijde. In zijn verhaal werd de catalogus Wall drawings van het Stedelijk uit 1984 genoemd als eerste catalogue raisonné van zijn werk.

Voor de catalogus van het werk van Chuck Close had Ashley een methode ontwikkeld waarbij niet alleen de beschrijving en afbeeldingen van het werk van Close in de catalogus te zien zijn, maar ook de interessante ontstaansgeschiedenis daarvan. Toen Close zijn grote hyperrealistische portretten die hij aanvankelijk in zwart wit maakte in kleur begon te schilderen, deed hij dat via de driekleurendrukmethode. Dus drie lagen in het schilderij: blauw, geel en rood. Ook interviews over zijn werk maken onderdeel uit van de catalogue raisonné, omdat ze goed beschrijven hoe het procédé in elkaar steekt. Een buitengewoon complex werk dus om dat alles digitaal bij elkaar te brengen. Een andere productie is die over het werk van Lucas Samaras. Hij maakt ‘boxes’ van allerlei aard en vorm, dozen waar allerlei laatjes en verborgen deurtjes zitten waarin dan weer allerlei voorwerpen. Een ramp voor een collectie registrator en restaurator. Het probleem dat we kennen en dat te maken heeft met de vraag of je in een collectiemanagement systeem de kunsthistorische entiteit wilt beschrijven (Doos 34 van Lucas Samaras) of alle onderdelen daarvan. Ashley had hier een methode ontwikkeld om dit materiaal niet tot in alle items te beschrijven, maar ze via een zelf-ontwikkeld systeem op video vast te leggen. Beginnend met een shot van het hele werk, en dan de doos geopend, de inhoud gefilmd, de laatjes geopend, de inhoud gefilmd etc. Een zeer ingenieuze manier van integreren van beschrijving en afbeeldingen en bewegend beeld.
’s Avonds was er een receptie in de University Library, een twaalf verdiepingen hoog modern –en in de omgeving behoorlijk uit de toon vallend gebouw. Bij deze gelegenheid werd een taart geserveerd. Aanwezig was ook Beth Houghton, inmiddels gepensioneerd, maar voorheen één van de Arlisians van het eerste uur, en bibliothecaris van de enorme bibliotheek van de Tate Britain (en voor mij een bijzonder inspirerende persoon).

Dinsdag
Robyne Calvert’s: From tome to tomb: the birth, death, and reconstruction of Mackintosh’ library.
Een verschrikkelijk verhaal. In 2014 werd bij een brand in Mackintosh’s Glasgow School of Art een gedeelte van het gebouw verwoest. Oorzaak: een werk van een student met een projector vatte vlam, en vanwege de vele schoorstenen in het uit 1899-1909 stammende gebouw sloeg de brand snel uit. Boodschap: werk toch digitaal! Daarbij ging ook het interieur en een (gedeelte van) de boekencollectie verloren. Een groot gedeelte van de boeken waren overigens al elders gehuisvest in het moderne gedeelte van de school aan de overzijde van de straat. Het prachtige houten Art Nouveau interieur ging echter in zijn geheel verloren. Er werd al snel begonnen met de restauratie, en uitgebreid archiefonderzoek gedaan (het archief had waterschade maar was na vriesdrogen weer raadpleegbaar). Vanuit verschillende hoeken werden boeken die verloren gegaan waren geschonken, zoals een set van Wendingen. Het interieur (waaronder vrij gecompliceerde met de hand uitgesneden ornamenten), de lampen, tafels en stoelen werden in het restauratieatelier van de school opnieuw gemaakt. Geen gerestaureerd interieur, maar heel goed gemaakte replica’s van de zelfde, soms zeldzame, houtsoorten als het orgineel. De werkzaamheden waren ver gevorderd toen in juni 2018 het noodlot opnieuw toesloeg. Bij een veel grotere brand werd het interieur van het gebouw vrijwel volledig verwoest en bleven slechts de buitenmuren staan. De brandblusinstallatie was reeds geïnstalleerd maar nog niet geactiveerd. Niettemin vertelde Calvert vol optimisme dat dankzij het onderzoek na de eerste brand een tweede restauratie makkelijker zou zijn. Bovendien waren de handgesneden ornamenten (die veel moeite en tijd hadden gekost) nog niet in het gebouw aangebracht, maar nog aanwezig in het atelier. Ik zou zelf denk ik in zo’n geval in diepe lethargie vervallen en me laten omscholen tot buschauffeur.
In het kader van inclusie en de huidige veranderingen in de kijk op immigratie, slavernijverleden en dergelijke ben ik ook gaan luisteren naar Gustavo Grandal Monteiro, Decolonizing the art library: some initiatives at University of the Arts London. Het was een vrij theoretisch betoog, niet altijd even duidelijk gebracht. Hij sprak over de attainment gap: het verschil in eindresultaten tussen witte en gekleurde studenten die dezelfde vooropleiding hadden. Over equality, inclusivity, and anti racism. Dat is een discussie die bij alle universiteiten in Engeland wordt gevoerd, met de boodschap: het probleem zit ‘m niet bij de studenten, maar bij de instituten. Bijvoorbeeld in Oxford, waar acties werden gevoerd rond het standbeeld van Cecil Rhodes (de man van Rhodesië inderdaad) onder de noemer ‘Striking at the heart of the Empire’. Daarbij werd door de directie van de universiteit gezegd tegen de protesterende studenten: als jullie wat strategischer te werk waren gegaan was dat beeld al lang weg: dus, je mag anders zijn, maar je moet wel je mond houden. Waarop de studenten reageerden: liever meer publiciteit dan een stil resultaat. Enfin. Terug naar de bibliotheek. Gustavo had het over het Asian African Artist Archive bij de Chelsea School of art (onderdeel van UAL) tegenover de Tate Britain gevestigd en over de verschillende activiteiten die ze daar hadden georganiseerd. Dat waren vooral filmvoorstellingen, lezingen, leesgroepen en tentoonstellingen. Ook een ‘zine’ Decolonizing the Arts Curriculum : perspectives on Higher Education, June 2018. Overigens zojuist verschenen: The place is here : the work of black artists in 1980s Britain . – London, Sternberg Press, 2019.
Het afsluitende diner vond plaats in Bute Hall in het hoofdgebouw van de Universiteit.

Woensdag
Van Glasgow via Perth en Dundee naar Edinburgh. In Dundee is onlangs het V&A Dundee geopend. Vlak tegenover het station aan de Firth of Tay . Het gebouw, ontworpen door Kengo Kuma in de vorm van een schip, ligt naast de Discovery, het schip van Robert Falcon Scott, de antarctische ontdekkingsreiziger. Het museum toont een aardig overzicht van Schotse toegepaste kunst, maar er is relatief weinig museale ruimte. Erg veel kubieke meters zijn gereserveerd voor de entreehal, de winkel, het café, het restaurant, educatieve ruimtes, het picnic area.

Dan verder naar Edinburgh het laatste stuk langs de kust. De trein dendert over de spoorbrug over de Firth of Forth, een staaltje geweldig Engels 19-eeuws ingenieurswerk. Ik kom om een uur of drie aan. Ga straks op zoek naar enige van de locaties waar de goed geschreven detectives van Ian Rankin spelen die ik graag mag lezen. De hoofdpersoon John Rebus is een soort rogue cop, een morsige man, die stevig rookt en drinkt en meer in de Oxford Bar zit dan aan zijn bureau, maar toch op briljante en onorthodoxe wijze zijn zaken oplost, voortdurend in conflict met zijn meerderen. Maar eerst een bezoek aan de grote Bridget Riley tentoonstelling in de voor deze gelegenheid in Riley kleuren opgetuigde Scottish National Gallery.

Donderdag
Van Edinburgh naar Londen, vertrek half acht, aankomst 12.30. In de trein wordt een full English breakfast geserveerd. Ik heb ’s middags twee afspraken, één bij de Chelsea School of Arts, onderdeel van de University of the Arts London, de ander met Jane Bramwell, hoofd van de bibliotheek van de Tate Britain (een soort Brits RKD), en voorzitter van ARLIS. Aangezien ik nogal door mijn rug ben gegaan, haal ik de tweede afspraak niet. Ik was door de lezing van Gustavo geïnteresseerd geraakt in dat Asian African Archive dat zij zouden beheren. Siobhan Britton, de bibliothecaresse laat me dat archief zien, het is nogal teleurstellend, enige archiefdozen met documentatie. Verder wel een rijke bibliotheek, met veel kunstenaarsboeken. Onder de entree van de academie en de oude leeszaal.

Siobhan vertelt me dat het hele decolonizing verhaal heus gemeend is en ook wel leeft, maar dat het instituut toch nog steeds behoorlijk wit is. De volgende dag naar Amsterdam. All in all, veel gezien en veel collega’s gesproken, contacten gelegd en nieuwe indrukken opgedaan.

Congres van kunstbibliotheken en de Art Discovery Group in Florence Oktober 2016
Door: Michiel Nijhoff

Van donderdag 27 tot en met zaterdag 29 oktober bezocht ik het congres van kunstbibliotheken en de Art Discovery Group in Florence. 

De nieuwe (Duitse) directeur van de Uffizi opende de conferentie met een uitvoerige inleiding over de plannen voor renovatie. Dit vond plaats in de bibliotheek van de Uffizi, de Biblioteca Malbecquiana. De renovatieplannen behelzen onder meer een nieuwe manier van hangen van de topwerken. Die komen, om het enorm aantal bezoekers de kans te geven beter en beter van dichtbij te kunnen laten kijken in een soort verdiepingen in de muur te hangen, in de muur, onzichtbaar, stalen lijsten tegen aardbevingsschade. De Corridoio Vasari, de gang die van de Uffizi over de Ponte Vecchio naar het Palazzo Pitti loopt, wordt opengesteld voor bezoekers die dan aankomen in het Palazzo Pitti bij een groot nieuw in te richten cafe-restaurant. Ook het Palazzo Pitti gaat op de schop, daar worden allerlei er in- huizende musea verplaatst.

 

 

Aansluitend was er een bezoek aan het Museo Ferragamo en een receptie in het appartement van de familie, met een eigen Barok Kapel. Hieronder een foto van Jan Simane, een van de directeuren van het Kunsthistorisches Institut in Florence, tevens organisator van de conferentie, in de eetkamer van de Ferragamos.

Vrijdag de gehele dag lezingen, niet allemaal even interessant voor non-bibliothecarissen. Ik vond het erg leuk dat twee sprekers met name de bibliotheek van het Stedelijk roemden, de een vanwege de “excellent collection”, de andere omdat wij iets doen wat weinig andere bibliotheken doen, en wat de vindbaarheid van boeken enorm vergroot: het indexeren van groepscatalogi. Als een boek interessante lemma’s over kunstenaars of over de geschiedenis of tentoonstellingen van het Stedelijk bevat, indexeren we dat. Veel jonge kunstenaars worden eerst gepubliceerd in catalogi van groepstentoonstellingen voordat ze een solo krijgen. Sinds de bibliotheek van het Stedelijk ook in Worldcat te vinden is (vanaf augustus) zijn die gegevens dus vindbaar voor iedereen. Het vervolg van die exercitie is dat we ook gaan deelnemen aan de Art Discovery Group, een internationaal consortium van kunstbibliotheken. Daarvoor moet je als het ware geballoteerd worden, en dat zijn wij.

Een bijzonder interessante lezing vond ik die van Catvis, een groep filosofen en computerjongens die werken aan een visualisering van bibliotheekgegevens. We zijn deelnemer van Adamnet, een Amsterdams netwerk, en ik heb steeds gedacht: dat gaat ons veel extra bezoekers opleveren, want dan zien de mensen dat ze naar het Stedelijk moeten als ze een boek over Picasso zoeken. Maar de overzichten en lijsten in Adamnet zijn niet zo helder. Daar zou Catvis dus verbetering in kunnen brengen evenals in de visualisering van de catalogus van de Art Discovery group. Jan Simane vertelde over de ervaringen met extra klanten via Art Discovery, en ook over de soms vreemde aanvragen die hij in Florence krijgt: Christie’s New York stuurt een mail naar Florence, we hebben dit artikel nodig en uw bibliotheek heeft dat. Als hij dan goed zoekt in de Art Discovery catalogus ontdekt hij dat het tijdschrift waarin het artikel staat ook in het Metropolitan en bij de Frick is, beide op vijf minuten lopen van Christie’s. Alleen hebben die bibliotheken niet het artikel gecatalogiseerd, maar alleen de tijdschrifttitel. Dat soort dingen. Er wordt nu gewerkt aan een oplossing voor dit probleem. Reden voor ons om onze tijdschriften nog even niet in te voeren in WorldCat, pas als dit probleem opgelost is. Jan Simane liet zien hoe je van Christies naar de Frick kon lopen: door Central Park, de leuke route of over 5th Avenue, maar dan moet je langs de Trump Tower.  

Naast meer lezingen ook een film over de grote overstroming in Florence in 1966, op 4 november precies 50 jaar terug. In de hele stad waren hier tentoonstellingen aan gewijd. Bij de overstroming, waarbij het water over de Ponte Vecchio stroomde ter hoogte van waar je hoofd is als je er nu over loopt, gingen niet alleen veel kunstschatten en bibliotheken verloren, ook duizenden kleine neringen raakten geruïneerd en keerden voor een gedeelte nooit meer terug. In de melodramatische film van Zefirelli met het melodramatische commentaar van Richard Burton met zijn prachtige sonore doorrookte en ‘doorwhiskyde’ stem was ook te zien hoe, nadat alle kapotte meubels, struiken, modder en bomen in vrachtwagens worden geladen vervolgens doodleuk weer in de Arno worden gekieperd.

Ook zaterdag de gehele dag kortere papers, vijftien in totaal, in het Palazzo Strozzi waar ook een Ai Weiwei tentoonstelling te zien was. Ik ga ze hier niet reproduceren, maar het was erg nuttig om te zien wat anderen aan het doen zijn. Lang niet alle projecten zijn interessant, en sommige ook gewoon niet goed, maar er zijn ook erg inspirerende bij zoals het Portugese DigiTile, een enorme online database van de Fundacao Calouste Gulbenkian waarin tegels en tegeltableaus uit heel Portugal te vinden zijn. De Design Academie in Basel had ook een buitengewoon vernuftig en modern systeem ingericht om de bibliotheek die vele disciplines beheert flexibel te beheren met weinig mankracht, door de studenten veel vrijheid te geven hun zoekvragen in te richten en de bibliotheek te bevragen. Nog in de kinderschoenen maar iets om in de gaten te houden. En eindelijk worden de bibliotheek van het INHA (Institut National d’Histoire d’Art ) in Parijs in het oude gebouw van de Bibliothèque Nationale, met de prachtige 19^e eeuwse leeszaal met gietijzeren bogen van Labrouste en de gigantische kunstbibliotheek met het bezit van Louvre, Réunion de Musées National de France etc, bij elkaar gevoegd. Een hoog politiek project dat 40 jaar strijd heeft opgeleverd, maar nu eindelijk succesvol opent.

Rechts op de rug gezien met blauw jasje Geert-Jan Koot van het Rijksmuseum, links van hem Simane, rechts een bibliothecaresse van de Uffizi, in de middelste boog mensen van de Frick, de V&A en de Getty, links iemand van Catvis. Het kan geen kwaad hier eens te melden hoeveel Geert-Jan gedaan heeft voor de promotie van Nederlandse kunsthistorische bibliotheken in het buitenland. Als secretaris van de Art Section van ICOM, nu als voorzitter van de Art Discovery Group en in allerlei andere verbanden.

Woensdagmiddag had ik nog de tijd om in Prato het Centro de Arte Contemporaneo Luigi Pecci te bezoeken. Daar was net een nieuwe uitbreiding geopend, een ringvormig gebouw waarin tentoonstellingen georganiseerd kunnen worden in een serie in elkaar overlopende zalen.

De tentoonstelling Fine del mondo, het einde van de wereld, maakte daar goed gebruik van, indrukwekkend was een serie zalen waar je al zigzaggend en meanderend door steeds smallere en lagere gangen liep, beginnend in keurig gepleisterde witte gangen, die gaandeweg ongepleisterd werden, kaal beton, baksteen, rotsen, hout en riet, eindigend in een holle boom. Letterlijk een gang terug in de tijd.

De naam van de maker is me ontschoten, en de website van Pecci geeft geen uitsluitsel. Ook installaties van Hanne Darboven, werk van Marlene Dumas en Jimmie Durham (Petrified Forest).

De bibliotheek van het centrum, die volgens de website open zou zijn, en waar ik een praatje met de bibliothecaris wilde maken, was vrijwel onvindbaar en bleek uiteraard gesloten. Prato is een erg onaantrekkelijke stad en het Centro Pecci ligt in een onaanzienlijke buitenwijk ingeklemd tussen de snelweg en een paar lelijke zeventiger jaren bankgebouwen. Prato heeft de grootste concentratie Chinezen in Italië die werken in de textielindustrie. De website van het Centro Pecci is dan ook in het Italiaans, Engels en Chinees.

De zondag begon met een aardbeving, na drie minuten te hebben liggen schudden in je bed terwijl alles om je heen meeschudt ben je wel klaarwakker. Eng. Naar San Miniato al Monte gelopen, Piazzale Michelangelo, Museo Galileo Galilei, Santa Croce en Pazzi kapel, Palazzo Pitti en Giardini de Boboli. Daar stond een rij, het Anne Frankhuis is er niets bij. Maar als je de twee kilometer naar de Porta Romana loopt, en je gaat daar het park binnen staat er geen rij. Je moet dan wel weer die twee kilometer terug lopen om Palazzo in te kunnen. Het was prachtig zonnig helder herfstweer, dus dat was op zich geen str​af. Kapot veel gelopen dus. Zelfs in oktober dus eigenlijk geen doen om de grote musea te bezoeken.