Na de Algemene Ledenvergadering, werden er enkele presentaties gegeven over de voortgang van de collectieprofielen die momenteel opgesteld worden door kunstbibliotheken.
Presentatie door Saskia Scheltjens (Rijksmuseum Amsterdam) over Project Collectieplannen en -profielen:
Presentatie van Catharina van Daalen (Centraal Museum Utrecht) over Collectieprofiel voor de CMU museumbibliotheek:
Collectieprofiel Centraal Museum bibliotheek:
De Algemene Ledenvergadering 2024 vond plaats op vrijdag 14 juni in het Stedelijk Museum te Amsterdam.
Notulen:
Officiële stukken ALV:
Het tweejaarlijks congres Informatie aan ZOO, georganiseerd door de VVBAD in samenwerking met de KNVI, brengt informatieprofessionals samen voor twee dagen vol inspiratie en kennisdeling. Voor de volgende editie, op 9 en 10 oktober 2025 in Antwerpen, doen we een oproep voor presentaties vanuit Nederland, België en internationaal zowel in het Nederlands als het Engels. Het thema van deze editie is:
Informatie in transitie: Menselijke waarden in een digitale toekomst
Met het thema Informatie in transitie richten we onze blik op de technologische ontwikkelingen en hun impact op de informatiesector. We onderzoeken kritische vraagstukken en zetten het sociale aspect van onze sector in de schijnwerpers. Waar staan we vandaag, en hoe kunnen we samen evolueren naar een toekomst die technologie en menselijke waarden omarmt?
Inzendingen zijn mogelijk tot en met 2 februari 2025. Je vindt de call for presentations en het aanmeldformulier terug op de VVBAD-website.
Opening door Saskia Scheltjens
Veel dank voor de gastvrouw Marieke van Bragt, warm welkom aan de Vlaamse collegae en alle bekende én nieuwe gezichten bij deze dag met overlappend thema tussen TFMA en OKBN: Museumarchieven en kunstbibliotheken.
OKBN bezig met Collectieprofielen: om zoveel mogelijk kunstbibliotheken in Nederland in kaart te brengen. Is in de lente geïntroduceerd, met iemand die kan ondersteunen om de profielen in te vullen. Er is een persoon gevonden en u hoort er binnenkort meer over.
Programma licht aangepast: Steven is helaas ziek. In plaats van zijn presentatie houden we een gezamenlijk gesprek over de meerwaarde van samenwerken tussen verschillende disciplines.
Collectie-documentatie-archief. Van spraakverwarring naar duidelijke afspraken
Marieke van Bragt, archivaris/bibliothecaris Wereldmuseum
Sinds januari is Marieke van Bragt werkzaam bij het Wereldmuseum. Hiervoor was ze zeven jaar archiefinspecteur geweest bij de rijksministeries. In deze presentatie laat zij zien hoe het was om te starten als archivaris en bibliothecaris. Er zijn ook een bibliotheek-assistent en diverse vrijwilligers werkzaam in de bibliotheek.
Intro Wereldmuseum: drie vestigingen (Rotterdam Wereldmuseum, Amsterdam Tropenmuseum, Leiden Wereldmuseum) en deze musea gaan over de mens, en de connectie met de wereld om ons heen. Met objecten, kunst en fotografie presenteren we tentoonstellingen rondom deze thematiek. Organisatie bestaat uit twee besturen, en de archieven zijn een heel complex verhaal omdat er allerlei oudere of inmiddels opgeheven instanties in opgenomen zijn: Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden, Rijks Japansch Museum Von Siebold, Museum Volkenkunde, Afrikamuseum, etc.
Er is wat verwarring over welke objecten bij collectie horen, en welke bij het archief rondom de collectie. Tentoonstellingsaffiches worden bijvoorbeeld onder collectie geschaard. De categorie documentatie wordt ook gebruikt, voor bijvoorbeeld dia’s van de collectie.
Officieel maakt de regeling beheer rijkscollectie (artikel 2.2) geen verschil tussen administratie/bedrijfsarchief en documentatie: het belangrijkste is dat alle informatie rondom een museumcollectie duurzaam toegankelijk moet zijn. Documentatie wordt in museumland vooral gebruikt voor informatie met directe betrekking op objecten, zoals conserveringsverslagen, installatie instructies en verwervingsdossiers.
Er is nu een oudere selectielijst, die geldt voor de oudere rijksmusea tot aan 1995. Er moet een nieuwe selectielijst gemaakt worden, waarin vastgelegd wordt welke documenten in het duurzaam toegankelijke archief terechtkomen. Marieke gaat dat doen op basis van een document met alle mogelijke activiteiten van het museum (educatie, tentoonstellingen, etc).
Maar het museum heeft ook particuliere archieven, van stichtingen of individuen, die los staan van het bedrijfsarchief van het museum. In het verleden is er verschillende gehandeld: ofwel opgenomen in de verwervingsdossiers van bijbehorende objecten, ofwel in de bibliotheek terecht gekomen. Er wordt gewerkt aan een manier om deze archieven beter toegankelijk te maken.
Marieke heeft intern voorgesteld dat de particuliere archieven worden opgenomen als collectie van het museum, omdat ze van zodanige wetenschappelijke waarde zijn dat ze dan verdienen en omdat het duidelijk geen bedrijfsarchief is.
Het woord documentatie wordt te breed gebruikt, Marieke pleit ervoor om het niet meer te gebruiken. Het museum heeft collectie (kunst en voorwerpen) en archief. De particuliere archieven vallen dan onder collectie, maar zijn archieven. Ook pleit ze ervoor dat sommige objecten uit de collectie worden gehaald en terug worden geplaatst in het bedrijfsarchief: bijvoorbeeld een fotoboek dat onderdeel was van een expeditie, maar nu collectie is geworden en daardoor niet meer vindbaar is bij de rest van de expeditie materialen. Een archief is een organisch geheel en het is logisch om het bij elkaar te bewaren.
Een deel van het archief, tot 1995, dat onder de Archiefwet valt, zijn eigendom van de overheid en moeten ooit overgedragen worden aan het Nationaal Archief of een regionaal historisch centrum. Dat heeft gevolgen: hoe moet je collectie terugzetten naar archief? Dat moet nog verder onderzocht worden.
Wat er ook nog nodig is, is een goed archiefbeschrijvingssysteem. Archieven worden nu wel in TMS geregistreerd, maar is niet prettig werkbaar. Waar het ook zit, het moet geen gevolgen hebben voor de kwaliteit van het beheer van de archieven.
Tot slot: het is belangrijk om de verbindingen te houden tussen archief, bibliotheek, inheemse kennis over objecten, registratiesystemen en museale objecten.
Vragen en discussie:
Er wordt wel gebruik gemaakt van TMS voor de archiefcollectie. De boeken zitten in WorldCat. De bibliotheekcatalogus is los van de objectendatabase, zodat er geen verbanden gelegd kunnen worden. Marieke wil ook graag een systeem dat voor het archief aan alle wettelijke standaarden doet.
Particuliere archieven: komen vaak mee met de objecten die worden aangewonnen door het museum voor de collectie. Het is geen collectie en geen bedrijfsarchief: het heeft geen status, er is geen geld voor en het wordt niet duidelijk ontsloten.
Jet Blokhuis (Stedelijk Museum Amsterdam): Wordt er nagedacht over verschillende statussen in museumcollectie? Tussen collectie en informatie eromheen zit wel een verschil.
Lastige van een papieren archief dat het van groot wetenschappelijk belang is, maar mogelijk in slechte staat is. Dus het moet wel behouden blijven, en door het de status van collectie te geven, valt het onder de zorg daarvoor.
Als je het als collectie opneemt, dan zit je ook vast aan de museale zorg ervoor. Als je er ooit vanaf wilt, dan moet je door de LAMO stappen voor het afstoten, dat is een enorm werk.
Optie kan ook: alles als informatie zien, en als zodanig bewaren. Maar de aansluiting bij de Archiefwet is dan nog wel van belang.
De Taskforce Museumarchieven heeft ook lange discussie gevoerd over de definitie van documentatie. Ook binnen ICOM is er een jaarlijks SIDOC congres: dat gaat ook over de definitie van documentatie.
Het lijkt per museum te verschillen, en van land tot land, wat er precies onder archief, documentatie en informatie valt. Wat is je anker, wat is je core business en hoe voer je dat praktisch uit? Het wordt aan de instellingen zelf overgelaten.
Vincent de Keijzer (Kunstmuseum): Definitie van documentalist, zoals dat vroeger als opleiding bestond: houdt zich bezig met waarom verzamelen we al deze informatie, wat zijn de verbanden. De bibliothecaris beschreef vroeger de boeken, en de documentalist maakte excerpten en stelde thesauri samen.
Ernst des Bouvrie (HNI): meer dan 700 particuliere archieven in beheer, alles beschreven in Axiell Collections op de juiste manier.
Ewout Vreeburg (Rijksmuseum): als je eenmaal een beslissing neemt, heeft dat praktische gevolgen. Binnen de Archiefwet is er veel ruimte voor de zorgdrager om met de archieven om te gaan. Het is van belang om naar je eigen situatie te kijken: wat wil ik ermee bereiken.
Over de grenzen heen: de meerwaarde van samenwerken tussen verschillende disciplines.
Discussie olv OKBN bestuur
Er wordt veel gesproken over definities, maar de gebruiker lijkt een beetje uit het zicht verdwenen. Het zal een onderzoeker een worst wezen hoe het heet, die wil zoveel mogelijk informatie over een onderwerp inzien.
Als we spreken over informatie en data, en minder over alle definities, dan breken we de discussie over de termen open. Het is productiever om te richten op de gebruikers en te bedenken wat zij nodig hebben.
Archieven, materialen en kennis binnen organisaties is heel erg belangrijk en zijn een bron van verhalen. Kennis, informatie en data zijn een continuum, en dat moet zo blijven, dat is van groot belang. Kennis zit dan vooral in de hoofden van de conservatoren. Informatie en data zijn een weerslag van de kennis, zodat het naar de volgende generaties duurzaam kan worden overgedragen. Hoe we dat doen, is de grote uitdaging van ons vakgebied.
Commentaar Inge van KIA Nationaal Archief: brede inhoudelijke thema’s worden door verschillende groepen besproken. Fijn om soortgenoten te kunnen vinden vanuit andere groepen.
Kronieken : tentoonstellingsarchief toegankelijk maken
Vincent de Keijzer, Informatiespecialist Kunstmuseum Den Haag
Presentatie over de praktijk bij het Kunstmuseum Den Haag, waar Vincent de Keijzer sinds 1990 werkt.
In 2023 heeft hij een presentatie gegeven voor Taskforce Museumarchieven over de “Kroniek” van het museum: een eigen intranet waarin de geschiedenis van álle activiteit van het museum te vinden is. Het programma hierachter is speciaal gebouwd voor het Kunstmuseum. Daarnaast is er ook een Collectie intranet, waarin informatie over de collectie te vinden is. Dit product bestaat naast de officiële collectieregistratie en de bibliotheekcatalogus. Let op: er is een risico dat informatie onvolledig, onbewerkt, onduidelijk of onjuist is. Medewerkers wordt verzocht om het te behandelen als een soort internet zoekmachine. Als je geluk hebt, staat het meest relevante bovenaan, maar het staat altijd tussen resultaten die niet interessant zijn.
Maar: het werkt heel goed om door de collectie en de geschiedenis van het museum te browsen, ter inspiratie en te vinden wat je niet zocht. Qua content is het ook interessant voor onderzoekers en verzamelaars. Wellicht wordt het nog openbaar gesteld in de toekomst, of delen ervan.
De Kroniek is ook interessant als voorbeeld voor andere instellingen, omdat het een uitgewerkt product is. Het is gebouwd binnen Adlib, maar de bedoeling is op een geheel open source te maken zodat andere het ook kunen gebruiken voor eigen toepassingen. Je kunt het zien als een dagboek van het museum, waarin alles later uitgebreid kan worden, door verschillende afdelingen tegelijk.
Bealngrijk om al deze informatie, en de software eromheen, veilig te stellen voor de toekomst: tegen de roekeloze opruimwoede en tegen ondoordachte bezuinigingen. Momenteel wordt de informatie overgezet in Axiell Collections.
Wat wil het publiek van ons? Het is interessant om de informatie-vragen die door het grote publiek gesteld worden, te bewaren en te bekijken. Daarmee zouden we beter kunnen inspelen op wat het publiek wil zien.
Stappenplan: wat kunnen we zelf doen, wat kunnen we uitbesteden, waar kunnen we samenwerken? Vincent vraagt om partners in dit onderzoek en Saskia Scheltjens steekt direct haar hand op! Heel herkenbaar voor Rijksmuseum, en de schaalbaarheid van de uitdagingen klinkt ook bekend. Het is krachtiger als we gezamenlijk kunnen optrekken.
Wat gaat de Taskforce Museumarchieven doen
Marcus Cohen, Taskforce Museumarchieven
Voorheen gewerkt voor DEN, daarvoor lang in de podiumkunsten. Hopelijk leidt deze presentatie tot nieuwe inzichten en meer samenwerking.
Vertrekt vanuit definitie van museum zoals door ICOM voorgeschreven. Er zijn enorme uitdagingen voor musea sinds de verzelfstandigingen en sinds de digitale omwentelingen. Er is veel aandacht geweest de laatste jaren op goede archivering, waarna in juni 2021 een eerste online bijeenkomst plaatsvond. In 2022 was er een symposium in het Rijksmuseum over Museumarchieven.
Doelstellingen van de Taskforce:
Vragen en uitwisseling: deze sheets online zetten en vragen om terugkoppeling aan Museumarchieven te sturen
Op 23 oktober 2024 organiseert het Overleg Kunst(historische) Bibliotheken Nederland (OKBN) in samenwerking met de Taskforce Museumarchieven (TFMA) de najaarsbijeenkomst, ditmaal in het Wereldmuseum Leiden. Het thema is “Museumarchieven en Kunstbibliotheken”.
In musea worden veel verschillende soorten informatie bewaard, om de collectie te documenteren, om het proces rond het maken van een tentoonstelling te bewaren of om de bedrijfsvoering te archiveren. Valt dit allemaal onder de noemer museumarchief? Welke afdeling is hier voor verantwoordelijk? Hoe zit het met de erfgoedwet? En moet het archief niet overgedragen worden aan het stadsarchief of regionale archief in de buurt? Hoort dit bij de werkzaamheden van een kunstbibliotheek?
Bij deze nodigen we jullie, mede namens TFMA, uit voor deze bijeenkomst. Hieronder het voorlopige programma. Onderdeel van het programma is een rondleiding in het Wereldmuseum Leiden door de tentoonstelling In Schitterend Licht – hedendaagse kunst uit Afrika. In de bibliotheek worden ook enkele topstukken uit de collectie getoond.
Aanmelden kan via info@okbn.nl vóór vrijdag 18 oktober 2024.
Geachte leden, op deze plek vindt u alle stukken behorende bij de Algemene Ledenvergadering, die op 14 juni 2024 gehouden zal worden in het Stedelijk Museum.
Introductie:
Een jaar geleden, voorjaar 2023, was er ook volop aandacht voor collectievorming en -beleid van kunstbibliotheken. Diverse bibliotheken vertelden toen over hun collectiebeleid of de aanzet daartoe, lees het verslag hier. De aankomende bijeenkomst bouwt daarop verder en wil concrete handvaten bieden hoe een collectieplan te maken. Zowel individueel binnen je eigen organisatie, als allemaal samen in een ruimer perspectief. Vanuit OKBN willen we de komende jaren meer mogelijkheden tot actieve samenwerking creëren en om het netwerk te versterken.
De meerjarige beleidsvoornemens van het nieuwe OKBN bestuur worden ook op deze dag gepresenteerd.
Welkomstwoord
Eva Lintjes heet alle aanwezigen van harte welkom. De studiezaal en bibliotheek van Het Nieuwe Instituut is door Studio Sabine Marcelis ingericht en van meubilair voorzien. Momenteel zijn er 2 collectiepresentaties in de vitrines: over Ikea-catalogi en over computers.
Project Collectieplannen
Saskia Scheltjens (Rijksmuseum Amsterdam, voorzitter OKBN) vertelt dat het OKBN bestuur van start gaat met Project Collectieplannen. Bij de voorjaarsbijeenkomst 2023 heeft Saskia een pleidooi gehouden voor collectieve collectievorming binnen Nederland, wat geheel binnen de missie van OKBN past. In de jaren ’90 is er een project geweest waarbij ook gekeken werd naar collectieve collectievorming, destijds vooral toegespitst op nieuwe aanwinsten voor kunstbibliotheken.
Inmiddels zijn de budgetten geslonken en worden collecties meer fluïde bekeken. Er is meer aandacht in het hele informatievakgebied voor connecties tussen collecties. Als we in kaart brengen wat de zwaartepunten in de collecties van Nederlandse kunstbibliotheken zijn en daarop samenwerking zoeken, kunnen we over gehele linie professioneler opereren. We kunnen ook makkelijker naar elkaar verwijzen, als iedereen van elkaar weet wat we in huis hebben.
Vanuit OKBN werken we aan een sjabloon voor het invullen van een collectieplan. Een bibliotheek die onderdeel uitmaakt van een groter geheel, zoals een museum, en dat zijn de meesten van ons, zullen al een collectieplan hebben voor de hele organisatie. In die gevallen is een collectieprofiel voor de bibliotheek afdoende.
Download het sjabloon hier:
Voor het invullen van een collectieprofiel gaan we gebruik maken van de Conspectus methode. Deze methode bestaat al lang en stoelt op de Nederlandse Basisclassificatie. Het is niet ingewikkeld: aan de hand van een lijst van classificaties, vul je voor jouw bibliotheek in hoe uitgebreid de boekencollectie is, volgens een cijfering van 0 (geen collectievorming) tot 5 (complete collectie).
De grotere bibliotheken die aangesloten zijn op WorldCat, kunnen ook via die weg een inventarisatie en onderlinge vergelijking maken van hun collecties. Voor kleine bibliotheken (en daar zijn er veel van binnen OKBN) kunnen we beter de Conspectus methode gebruiken, want we kunnen niet wachten tot iedereen aangesloten is op WorldCat, als dat al zou gebeuren.
Bekijk de presentatie hier:
Collectieplan Rijksmuseum
Alex Alsemgeest (conservator Bibliotheekcollecties Rijksmuseum Amsterdam) vertelt over het collectieplan van het Rijksmuseum. Bij de voorjaarsbijeenkomst 2023 sprak hij ook over dit onderwerp, aan de hand van het verhaal van Tolstoj ‘hoeveel land heeft een mens nodig?’ als metafoor voor een collectieprofiel, omdat het heel erg gaat over afbakenen. Interessant om ook op andere manieren te kijken: op welke manier kan je de context vergroten, of van het ene naar het andere land lopen. Waarbij je al snel op een netwerk uitkomt. Het is goed om high over naar dingen te kijken, zodat je een kapstok hebt voor je een discussie begint.
Om te beginnen is de connectie gelegd met het [beleid van het] Rijksmuseum en de verhouding met de collectie en de vier onderzoekslijnen voor de komende jaren. Je moet je daartoe verhouden, maar daarnaast heb je natuurlijk ook te maken met historische lijnen. Mensen verwachten ook dat ze bepaalde dingen tegen gaan komen in je collectie (onafhankelijk van huidige collectie/beleidskeuzes).
In de basis reflecteren de collecties de onderzoeksgebieden van het RMA, maar altijd met een bredere context. Er is een risicomatrix gemaakt, waarbij gekeken is naar hoe erg het is als er schade optreedt bij een stuk.In de maatschappij kunnen dingen schuiven, waardoor er ook in de collectie dingen kunnen gaan schuiven. Oorspronkelijk was het collectieprofiel heel erg gespecificeerd.
Door de jaren heen is het collectieprofiel steeds verder uitgedijd. Dit is een natuurlijke ontwikkeling, maar ook de vraag hoe je hier als instelling mee omgaat. Ook met de vraag ‘wat doen we eigenlijk niet meer’? Meerstemmigheid en multiperspectiviteit is een lijn die dwars door onderwerpen heen loopt. Dit betekent dat je op een andere manier naar je collectie gaat kijken.
Er is ook aandacht voor specificaties. Terughoudend met print on demand en facsimile’s; met uitzondering van bijzondere collecties . In eerste instantie wordt er heel erg gekeken naar de samenhang met collecties binnen het RMA, maar daarnaast ook nationaal en internationaal.
De conspectus is de bijlage in het collectieprofiel. Het geeft een goed beeld van de opbouw van de collectie.
Er wordt een blogpost voorbereid, waarop het collectieprofiel straks online is in te zien.
Bekijk de presentatie hier:
Vervolgens liepen we met de aanwezigen naar de overkant, het Boijmans Depot, waar we aanschoven bij het ‘Boek van de maand’ van hoofdbibliothecaris Erik van Boxtel. Het is een presentatie voor het normale museumpubliek, die wij vandaag even gekaapt hebben. Erik vertelt vier weken lang, iedere vrijdagmiddag, over één bepaald boek uit de bibliotheekcollectie. Meerdere van ons overwegen deze formule in ons eigen instituut te imiteren. Erik is een inspirerende verteller met een prachtige collectie onder zijn hoede!
Daarna lopen we weer terug en lunchen we alvorens het middagprogramma begint.
Collectieplan RKD
Ramses van Bragt (Procescoördinator Acquisitie, RKD — Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis) vertelt over het collectieplan waar RKD aan werkt. Het RKD huisvest de belangrijkste bibliotheek ter wereld met betrekking tot de beeldende kunsten van de Nederlanden in internationale context, van de late middeleeuwen tot heden. De bibliotheek omvat meer dan 500.000 banden, uiteenlopend van algemene kunstliteratuur, kunstlexica, monografieën, kunstenaarsboeken, preciosa en vroege edities tot de belangrijke collectie veilingcatalogi.
In 2018 begon RKD met ontwikkelen van een collectieprofiel, om de scope te bepalen (beelddocumentatie, publicaties en archieven). Doel was ook om een kapstok te creëeren voor de nieuwe afdeling. In 2020 collectieplan verder uitgewerkt; zelfde indeling als RCE. Hier ontbreekt interessant genoeg de registratie en databeheer in. Dat was er overigens wel. Inmiddels een stuk verder met ontwikkelingen van RKDresearch, linked data, digitalisering etc. Dus dit vraagt om een nieuw collectieplan. Daar wordt nu aan gewerkt.
In 2022 kwam het Rapport visitatiecommissie, daarna in 2023 concept acquisitieplan opgesteld – nog niet goedgekeurd (moet bijvoorbeeld meer op de actualiteit en maatschappelijke ontwikkelingen, koloniale collecties).
Er is ook gezocht naar een nieuwe aanbieder voor tijdschriften: is Erasmus Books geworden. Ook voor de aanwinsten van boeken is Erasmus in de arm genomen, met een ‘approval plan’ waarin staat welke vakgebieden door RKD worden verzameld, en dus door Erasmus worden geselecteerd en aangeboden. De voorgestelde selectie wordt door twee interne medewerkers nagekeken, alvorens aankopen worden gedaan.
Voor de komende tijd blijft digitale transitie een aandachtspunt. Welke fysieke stukken zijn nog niet digitaal beschikbaar? Is er samenwerking mogelijk met de Koninklijke Bibliotheek in digitaal aanbod? Hoe ondervangen we de kwetsbaarheid van digitaal materiaal: blijvend ontsluiten, duurzaam bewaren.
Bekijk de presentatie hier:
Meerjarig Beleidsplan OKBN
Op de ALV in 2022 is er een discussie geweest over het bestaansrecht en de toekoomst van OKBN. Daaruit volgde dat het nieuwe OKBN bestuur, aangetreden op de ALV 2023, beleidsvoornemens formuleerde met ambitieuze plannen om ons vakgebied sterker te maken. Op deze bijeenkomst worden de beleidsvoornemens gepresenteerd door de bestuursleden.
De bestuursperiode loopt van 2023 tot de ALV in 2027. In deze periode gaan we bewust aan de slag met het professionaliseren van OKBN.
Identiteit – komt er concreet op neer dat we de oorspronkelijke missie van het OKBN goed voor ogen houden. We zijn goed vindbaar voor alle gebruikers: eigen leden, bibliotheek professionals, gebruikers zoals studenten en onderzoekers, tot ook breder publiek. Zo wordt er bijvoorbeeld gewerkt aan een themanummer van het tijdschrift De Boekenwereld, over kunstbibliotheken in Nederland. Zie voor de concrete doelen:
Kennisuitwisseling – we vergaren en delen actief relevante kennis en vragen onze leden dat ook te doen. Een optie is het weder-oprichten van een discussielijst per email. Die was er ooit en is vervangen door een LinkedIn groep, maar we zien daar ter weinig activiteit. Zie voor de concrete doelen:
Samenwerking – we zetten in op collectiviteit binnen de Nederlandse kunstbibliotheken, zodat iedere bibliotheek afzonderlijk sterk staat én we elkaar weten te vinden in het netwerk. Zie voor de concrete doelen:
Bekijk de gehele presentatie hier:
Discussie:
alle foto’s door Saskia Scheltjens en Catharina van Daalen
Uitnodiging
Het bestuur van de OKBN roept alle leden op om deel te nemen aan de Algemene Ledenvergadering op vrijdag 14 juni 2024 in het Stedelijk Museum te Amsterdam. De inloop is vanaf 10:45.
Op de vorige ALV in 2023 trad een grotendeels nieuw bestuur aan. We delen graag de ontwikkelingen van het afgelopen jaar én de plannen voor het komende jaar. Deelname is gratis met OKBN lidmaatschap, inclusief lunch. Als uw instelling lid is, bent u met meerdere medewerkers welkom.
We zien ernaar uit u allen weer te begroeten en samen met elkaar het werkterrein van de kunstbibliotheken te verbeteren.
Vraag aan u! We vragen iedereen om een korte tekst over het afgelopen jaar in uw instelling aan info@okbn.nl. Waren er bijvoorbeeld veranderingen in personeelsbestand? Zijn er opzienbarend aanwinsten gedaan, wordt er verhuisd of dreigen er bezuinigingen? Wat is er, tussen juli 2023 en nu, bij u gebeurd? Laat het weten! Deze teksten nemen we op in de ALV stukken als “Rondje langs de instellingen”.
Op vrijdag 7 juni ontvangt u de volledige stukken van de ALV, deze worden ook gepubliceerd op deze website.
Aanmelden
Deelname is gratis met OKBN lidmaatschap. Als uw instelling lid is, kunt u met meerdere medewerkers aanwezig zijn. Nog geen lid? Regel het via: https://okbn.nl/colofon/
Opgeven via info@okbn.nl vóór 12 juni 2024.
Wanneer: Vrijdag 3 november 2023, 12.30-18.00u
Waar: RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, Prins Willem-Alexanderhof 5, 2595 BE Den Haag
Introductie
Hoe maken kunstenaars, ontwerpers, studenten en onderzoekers gebruik van onze bibliotheken, collecties, data en diensten? Wat is hun ‘customer journey’ en welke behoeften ondersteunen we met welke diensten; is er behoefte aan nieuw aanbod? In de Najaarsbijeenkomst 2023 belichten verschillende sprekers deze problematiek en is er ruim gelegenheid voor discussie en kennisuitwisseling met collega’s in het vakgebied.
Programma
| Inloop met koffie en thee |
| Introductie |
| Welkom door Ramses van Bragt (RKD) |
| Toelichting programma door Saskia Scheltjens (Rijksmuseum Amsterdam; voorzitter OKBN) |
| Djairo Terpstra (data-analist RKD) Intro wetenschappelijk onderzoek bij RKD |
| Jantiene van Elk (senior bibliothecaris Textielmuseum Tilburg)Intro artistic practices bij Textielmuseum |
| Verhalen uit de praktijk |
| Toon van Deijne en Hil Driessen (ontwerpers) |
| Pim Dinghs (bibliothecaris, LUCA School of Arts, Brussel) |
| Anna Koopstra (conservator Vroege Nederlandse schilderkunst, Musea Brugge) |
| Floor Koeleman (postdoctoral researcher, University of Lausanne) – online |
| susan pui san lok / susan, lok pui san (artist, researcher and writer, professor in Contemporary Art at University of the Arts London, director of the UAL Decolonising Arts Institute) – online |
| RKD Rondleiding achter de schermen |
| Borrel bij RKD |
Verslag
Ramses van Bragt (RKD — Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis) heet ons van harte welkom. Gezien het thema van deze dag is de locatie zeer toepasselijk: het RKD was één van de oprichters van het OKBN en bedient jaarlijks duizenden gebruikers met bibliotheek, beelddocumentatie en archieven. Bij het afgelopen IFLA congres in augustus 2023 verzorgde het RKD ook een rondleiding achter de schermen.
Saskia Scheltjens (Rijksmuseum Amsterdam; voorzitter OKBN) geeft een toelichting op het programma. Als nieuw aangetreden bestuur willen we graag dat OKBN actiever en relevanter wordt. Een van de ambities is om meer openheid te bereiken, waarbij we minder verschil zullen maken tussen bibliotheken, archieven en musea dan in het verleden gebruikelijk was. Vanuit het bestuur zullen we daarbij kijken naar de diverse collecties die beschikbaar zijn voor gebruikers en naar nieuwe ontwikkelingen rondom die collecties. Vandaag is het woord aan de gebruikers: hoe wordt een (bibliotheek)collectie gebruikt door bijvoorbeeld kunstenaars en onderzoekers?
Djairo Terpstra (RKD) vertelt over de ‘klantreis’ van iemand die aanklopt bij het RKD op zoek naar informatie. Er zijn verschillende typen onderzoekers of gebruikers, die op verschillende manieren binnenkomen. Veel mensen zijn op zoek naar beelddocumentatie, die online beschikbaar gemaakt wordt met visual search mogelijkheden, wat tijdwinst oplevert. Zie ook het YouTube kanaal van RKD.
Jantiene van Elk (Textielmuseum Tilburg) vertelt hoe in het Textielmuseum veel gebruik wordt gemaakt van alle informatie in de museumbibliotheek en het Textiellab. Kunstenaars en ontwerpers komen inspiratie opdoen voordat zij aan de slag gaan met nieuwe ontwerpen, bijvoorbeeld in patronen- en stalenboeken. Voor de toekomst wordt er gewerkt aan het toegankelijk maken van werken in depot, zowel museumcollectie als bibliotheekcollectie, voor onderzoekers, kunstenaars en ontwerpers.
Toon van Deijne en Hil Driessen (van driessen+vanheijne ontwerpbureau) vertellen over hun projecten, waaronder opdrachten uitgevoerd bij het Textielmuseum Tilburg. Bij iedere opdracht gaan ze op zoek naar het historische kader en naar de mogelijke surreële aspecten die voor een interessant resultaat kunnen zorgen. Ze hebben ontwerpen gemaakt voor de interieurs van kantoren, historische huizen en andere diverse opdrachten.
Ze hebben een groot atelier in Oss en een kleine studio in Amsterdam. Oss is een voormalige textielstad, erfgoed waar ze dankbaar gebruik van maken in opdrachten, bijvoorbeeld in het produceren van een tapijt voor de Tuschinski bioscoop in Amsterdam.
Beiden hebben affiniteit met het hanteren van materiaal, zo volgt Toon bijvoorbeeld een opleiding handmatig boekbinden. Ze vertellen dat onderzoek doen op papier waardevoller is dan digitaal, het tactiele geeft meer vrijheid en inspiratie. Een van de projecten die goed uitpakten, is het namaken van patronen uit de textielindustrie in Ministeck©.
Voor een bijeenkomst in Stadsarchief Oss maakten Toon en Hil een groot tafelkleed, voor bij de echte Brabantse koffietafel, waar oud-medewerkers uit de textielindustrie aanschoven om hun verhalen te delen. Zo wordt materiaalkennis en praktijkervaring, door te delen met anderen, onderdeel van immaterieel erfgoed.
Pim Dinghs (Sint-Lukas Brussel, LUCA School of Arts) vertelt over de overdracht van de privé-bibliotheek (7.000 volumes) van wijlen Dirk Lauwaert aan de LUCA bibliotheek. Lauwaert was docent aan LUCA en schreef over film, mode en fotografie. Er wordt momenteel gewerkt aan vertalingen van Lauwaerts werk in het Engels, dat zal verschijnen bij Leuven University Press. Een ander project in de bibliotheek werd uitgevoerd door kunstenaar Sophie Nijs, die een installatie maakte speciaal om boeken in te zien. De tafel die daarvoor werd geproduceerd, wordt nu gebruikt door studenten.
Anna Koopstra (Musea Brugge) werkte onder andere bij Courtauld Institute, National Gallery in London, Metropolitan Museum in New York, Suermondt Ludwig Museum in Aken, Wereldmuseum Rotterdam. Voor haar promotieonderzoek was ze veel in The Warburg Institute, waar de bibliotheek ingedeeld is volgens de logica van kunsthistoricus Aby Warburg – de bibliotheek is wel helemaal open, wat de bezoeker de ruimte geeft vrij te associëren. In Londen geldt dat de toegankelijkheid van bibliotheken, zeker in combinatie met vrij te bezoeken grote musea, uitzonderlijk goed geregeld is.
In 2025 opent bij Musea Brugge een nieuwe expohal, met daarin een nieuw documentatiecentrum (‘Bron’). Bibliothecaris Björn Hinderyckx, ook vandaag aanwezig, investeert veel tijd in het vormgeven van het nieuwe documentatiecentrum.
Het bieden van een fysieke ruimte waarin onderzoekers elkaar kunnen vinden en met elkaar kunnen spreken, zoals een archief of bibliotheekgebouw, werkt verrijkend voor alle partijen. Voor alle geraadpleegde bibliotheken geldt, volgens de ruime ervaring van Koopstra, dat een toegankelijke archief- en boekencollectie belangrijk is, op de voet gevolg door deskundige staf, ruimte om te werken en plek om te pauzeren (met goede koffie). Op locatie kan de onderzoeker, met behulp van medewerkers, altijd meer vinden dan alleen in digitale bronnen.
Floor Koeleman (University of Lausanne) vertelt over haar dataonderzoek bij het Rijksmuseum Amsterdam (zie http://visualizingvisions.com/) Momenteel werkt ze aan een digitale aanpak van een dataset van 161 schilderijen van kunstkamers, alle uit de zeventiende-eeuwse Habsburgse Nederlanden. Ze ontwikkelde een database om verbanden te leggen tussen individuele objecten afgebeeld op deze schilderijen. In de presentatie toont ze voorbeelden van deze visuele dwarsverbanden. Koeleman experimenteert ook met AI-chatprogramma’s, bijvoorbeeld voor objectbeschrijvingen.
susan pui san lok / susan, lok pui san vertelt over het project Deviant Practice dat zij uitvoerde in het Van Abbemuseum. Daarin stonden vragen centraal als: wat gebeurt er als je twee archieven naast elkaar legt, als een archief verplaatst wordt naar een andere plek en context. Dit duidt zij aan als ‘anarchivery’, anarchistisch archiveren. Ze gebruikte daarvoor het archief van de Gate Foundation dat aan het einde van het project overgenomen werd door het Van Abbemuseum, en door twee archiefmedewerkers is gecatalogiseerd.
Vervolgens houdt pui san lok een vurig pleidooi voor het bestaansrecht en de toegankelijkheid van papieren collecties van bibliotheken en archieven. ‘The digital promise is a mirage.’ Want, zo betoogt zij terwijl iedereen in de zaal mee knikt, digitale versies van bibliotheken maken gebruik van systemen die analoog zijn ontwikkeld.
Classificatiesystemen zijn nooit helemaal neutraal, en het is belangrijk om te spreken over welke data wordt verzameld, waarom, hoe en door wie. Dat inzicht is digitaal moeilijker te verkrijgen. Daarbij lopen we het risico dat het bewaren, onderzoeken en ontsluiten van ‘multiple histories, empowering multi-vocality’ in de knel komt door een generieke digitale brei die alleen zichzelf bevestigt. ‘Go slowly from analog to digital.’
Discussie
Er wordt gevraagd wie er werkt met kunstmatige intelligentie (AI). Jantiene van Elk zegt een proef te doen met Transkribus voor het transcriberen van patronenboeken, maar de resultaten zijn niet geweldig en er komt altijd handwerk bij kijken.
Ook volgt een korte discussie over de archivering van kunstenaarsprojecten binnen musea/erfgoedinstellingen, met als conclusie dat er geen standaarden voor zijn en dat het erg afhangt van de locatie hoe een project gearchiveerd wordt. Kortom, genoeg om over door te praten.
Rondleiding
De medewerkers van het RKD geven een rondleiding door de depots en de studiezalen. Ramses van Bragt vertelt aan de centrale tafel in de studiezaal over enkele zeer bijzondere exemplaren.
De Algemene Ledenvergadering 2023 vond plaats op vrijdag 14 juni in het Rijksmuseum te Amsterdam. De notulen staan hier.
OKBN 